Euskal artea eta artistak 60. hamarkadan

1995/7/7 - 1995/9/7

Komisarioa:
Artistak: Jorge Oteiza, Mª Paz JImenez, Eduardo Chillida, Néstor Basterretxea, Gonzalo Chillida, Amable Arias, Remigio Mendiburu, Jose Antonio Sistiaga, Rafael Ruiz Balerdi, Bonifacio Alfonso, Jose Luis Zumeta, Carlos Sanz, Vicente Ameztoy, Federico Echevarría, José Barceló, Agustín Ibarrola, Dionisio Blanco, Vicente Larrea, Ramón Carrera, Gabriel Ramos Uranga, Javier urquijo, Mari Puri Herrero, Jesús Echeverría, Alberto Schommer, Joaquín Fraile, Rafael Lafuente, Juan Mieg, Carmelo Ortiz de Elguea, Jose María Ascunce, José Ulibarrena, Julio Martín Caro, Xabier Morrás, Rafael Bartolozzi, Juan José Aquerreta
Testuak: Jose Julian Bakedano, Jerardo Elortza, Juan Pablo Fusi, Inmaculada Julián, Pedro Manterola, Ane Olaizola, Xabier Sáenz de Gorbea, Francisco Javier San Martín, Angel Sanz Esquide
Muntaia:
 

Prentsa oharra:

Koldo Mitxelena Kulturuneko Erakusketa Aretoak , hirurogeiko urteei eskeinitako zikloarekin jarraituz, Euskal Herriko hirurogeiko hamarkadako arteari buruzko erakusketa aurkezten du.

Erakusketa honetan bildutako lanek, garai hartakoak ordezkatzen dituzte. Lan horiei esker, garai hartan nagusi ziren eta euskal artistek espresabidetzat hartu zituzten arte estilo ezberdinak ezagutzeko aukera dugu.

Sarrera

Euskal Herriaren Hegoaldea izan zen munduko ekonomiak hirurogeiko hamarkadan izan zuen gorakadarekin hatera Espainian aldi hartan gertatuako ekonomi, politika eta gizarte aldaketen eragile nagusia.Hirurogeiko urteak garapen eta hedapen urteak izan ziren: abiadura bizkorreko industrializazioa, migrazio mugimendu handiak, hirien hazkunde neurrigabeak eta turismoaren igoera irmoa gertatu ziren.

Juan Pablo Fusik katalogoan idatzitako testuan dioenez, Euskal Herriaren Hegoaldeak bigarren industri-iraultza bat hizi izan zuen hamarkada hartan eta, Estatuaren garapen planetatik baztertuta gelditu arren, inbertsio pribatuari eta enpresarien dinamismo indartsuari esker gertatu zen batik bat ekonomiaren berpizkunde hura.

Ekonomiaren berpizkunde haren ordainetan eta diktadurari aurka eginez, langileak sindikatuetan eta alderdi politikoetan antolatzen hasi ziren; unibertsítariak ere mobilizatu ziren, ... Gizartearen erradikalizazio horrek eragina izan zuen hamarkadako arte eta kultura mundearen garapenean.

Elkarteratzearen eta kolektibizazioaren ideiak hirurogeiko urteetako euskal artistengan ere azaldu ziren, denak asmo berdinekin elkartu eta bildu baitziren. Nahiz eta garai hartan sortutako taldeek ezberdintasun politiko eta estetikoengatik pot egin, artistek berek euskal artea berritzea lortu eta hura bultzatu zuten, halatan euskal arteak bere muga geografikoak hautsi eta zabaldu egin zen ideia berriez hornitzeko.

Erakusketa honek hamarkada hartako artearen ikuspegi hautatu bat aurkezten du, hau da, erakusketako arduradunek honelako artistak aukeratu dituzte, alegia, nazioarteko bangoardiako mugimenduen aldeko apustua eta aldi hartako euskal artean lan berritzailea eta aurreratua egitearekin hatera, berezko nortasuna bilatzeaz arduratu zirenak. Bereziki azpimarratu bchar da Euskal Eskolako artistek izan zuten nagusitasuna.

Herrialde bakoitzak arte estiloetan eta artisten asmoetan zituen berezitasunez jabetzeko aukera eskaintzen digute erakusketaren lan horiek.

Gipuzkoa

Gipuzkoako hirurogeiko urteetako arte egoeraren ardatzak Euskal Eskolaren sorrera eta Eskolaren sortzaile nagusia zen Jorge Oteizaren figura dira. Asmo horrekin sortu zen Gaur taldea 1966an, Donostian. Lau taldeetarik lehena izan zen eta bere baitan biltzen zituen artista gipuzkoarrek, garai hartan nagusi zen kultura eta arte egoera salatzen zuten beren agirian eta euskal artista guztiak fronte kultural batean batzea eta hari atxikitzea eskatzen zuten, zein joeratakoak ziren bereizketarik egin gabe. Halako adierazpenak egin arren, Gaur taldeko artistek elkarrekin duten ezaugarria da informalismoari lotutako lana egin zutela.

Erakusketako artista gipuzkoarren taldeari korronteinformalistaren eragin zabala eta anitza nabari zaio: pintura materikoa Mari Paz Jiménezek erakusten du; keinuaren garrantzia Amable Ariasen, Jose Antonio Sistiagaren eta Bonifacio Alfonsoren lanetan ageri da; kolorea espresabidetzat hartuta Rafael Ruiz Balerdiren eta Jose Luis Zumetaren koadroetan.

Figuazioaren eta abstrakzioaren artean daude Gonzalo Txillidaren lanak, paisaiaren aipamen nabarmena eginez, baita Carlos Sanzenak ere, forma organikoak eta espazio geometrikoak konbinatuz.

Vicente Ameztoyz egindako lanean, non surrealismoaren eragina dagoen, berebiziko garrantzia du paisaiak.

Eskultoreen artean, Remigio Mendiburu da postulatutako informalistengan gehien hurbiltzen dena, egiten dituen konposizioetan forma organikoak eta forma geometrikoak pilatzen eta mihiztatzen baititu. Hutsaren muina atzemateko ardura Jorge Oteizaren lanean nabari da, espazioa hutsik uztean eta forma solidoak bikoiztean. Eduardo Txillidak, bai keinu informalaren bidez hai zorroztasun geometrikoaren bidez gauzatzen du bere hizkera abstraktoa, Nestor Basterretxearen lanean lehentsuna du bidimentsionaltastutak.

Bizkaia

Hirurogeiko urteen lehen erdialdean Bizkaiko Arte Elkarteak beretzen ditu arte iharduera gehienak, izaera zurruna, tradizionala eta kontserbadorea emanez. Estampa Popular Vizcaína izeneko taldea sortu zen 1962an, helburu hauekin: sorkuntza p1astikoa militantziako elementu bihurtzea, bere alderdi testimonialean eta kritikoan, gizarte salaketako eta testigantzako mintzaira bultzatzea eta mundo guztiari eskuragarri zaion artea egitea. Talde hori gogor kritikatua eta zentsuratua izan zen eta taldekide batzuk Bizkaiko Arte Elkartetik kanporatuak izan ziren, baila atxilotuak eta espetxeratuak ere.

Hamarkadaren bigarren erdialdeak jarrera irekiagoa agcrtzen du berrikuntzaren aurrean. Emen taldea sortu zen 1966an eta bere inguruan joera ezberdinetako artista asko bildu zuen Euskal Eskolaren hasierako planteamenduaren ildoari jarraituta. Bizkaiko Arte Elkartea bere nagusitasuna galtzen joan zen eta bidea eman zion belaunaldi gazteago bati, kanpoan egiten zenarekiko jakinmina agertzen zuenari eta espresatzeko era herriak hartzen zituenari.

Hautaturiko artisten artean azpimarratzekoak dira José Barceló eta Federico de Echevarría, Bizkaiko arte abstraktoa bultzatu baitzuten. Lehengoaren lanek naturaren aipamena egiten du; bigarrenak, berriz, testurak eta kolorea hartzen ditu espresabidetzat. Javier Urquijo eta Gabriel Ramos Uranga belaunaldi berriaren abstraktozaleak dira. Urquijok kolorearekin eta forma geometriko dinamikoekin konposatzen du,mugimendu uhinduak sortuz, Ramos Urangak, berriz, nahiago du keinuzko grafismoa, non zeinuek eta kolorezko zikinuneek euskarriaren gaina estaltzen baitute, erritmoak sortuz.

Agustin Ibarrola eta Dionisio Blanco errealismo sozialaren barruan sartzen dira, nahiz eta estilo guztiz ezberdinak eduki. Ibarrolak formak sinpletzearen alde egiten du, gaiak ebakidura geometrikoko eskema huts bilakaraziz. Blancok, berriz, konposizio lanak egiten ditu ia, sakontasunik gabeak, pcrtsonaia anonimoak sartuz.Mari Puri Herreroren lanek, ordea, gaurkolasunaren kronika ironiatsua eskaintzen dute.

Eskulturaren ordezkari gisa honako hauek ageri dira: Ramón Carrera, forma batek espazioan barrena egiten duen mugimendua aztertzen duena, eta Vicente Larrea, eskultura modularra proposatzen duena.

Araba

60ko lehen urteetan, Arabako iharduera artistiko urria Pajarita taldeak lantzen zuen paisaia gaztelazalera mugatzen zen.

1966an, Gipuzkoan Gaur eta Bizkaian Emen sortu ondoren, Araban Orain sortu zen, Euskal Eskolaren hasierako oinarriak ez bezalako hautaketa irizpideak erabiliz. Orain taldeko artistak nazioarteko arte garaikideko mugimenduen ordezkari gisa elkartu ziren. Hori izan zen elkartzeari pot eragin zion arrazoietako bat, zeren taldearen inaugurazioko erakusketan artista arabarrek Emen taldeko lankideak baztertu egin baitzituzten, eskatutako maila estetikora iristen ez zirelako. Nahiz eta zenbait artistak protesta egin eta baztertuekiko elkartasuna agertu, erakusketa Gasteizko Museoan egin zen.

Joaquín Frailek eta Juan Miegek ezaugarri berdin bat dute elkarrekin: biek egin dituzte gauza eta material anitzak dauzkaten lanak, plano uniforme handi bat euskarritzat hartuta.

Miegek, bestalde, materiarekiko eta testurekiko jakinmina agertuz, "deseranstea"ren teknika ere erabili izan du, hau da, paper margotuak bata bestearen gainean erantsiz geruzak osatu eta paper horiek urratzearen teknika; Carmelo Ortiz de Elgeak pinturaren geruzari atzamarkadak eta ebakiak egiten dizkio.

Rafael Lafuente ordezkatzen duten bi lan daude, zeinetan giza irudiak forma organiko uhindu hilakatu haitira. Artista figurazio garaitik abstrakzio garaira nola igaro zen erakusten dute bi lan horiek.

Jesuús Echevarriak eskultura lan abstraktoa, sinbolikoa eta izpirituala egiten du, erlijiozkotik gertu dagoena, lanari izaera herritarra ematen dioten zurezko haga zaharrak erabiliz.

Alberto Schommer-ek, argazkilari gisa Orain taldeko partaide izan zenak, bere erretratuetan eta fabriketako irudietan argazkigintzak dituen ahalbide artistikoak erakusten du.

Nafarroa

Arte eta Ofizioetako Eskola da nagusi hirurogeiko urteen hasieran Nafarroako arte munduan, hara jotzen baitute artista gazteek hezala, afizionatuek ere. Nafarroako Foru Aldundiak ere zeregin garrantzitsua bete zuen artistei bekak eta dirulaguntzak ematean, horiei esker estatuko nahiz atzerriko beste hiri batzuetan beren prestakuntazarekin jarraitzeko aukera izan baitzuten.

Gaur, Emen eta Orain taldeen jarraipen gisa, Danok taldea sortzeko asmoa zuten Nafarroan, baina Gasteizko erakusketak sortutako krisiak herarekin ekarri zuen Euskal Eskolako taldeen amaiera, Danok sortzeko proiektua ez zen iritsi gauzatzera, bertako artistek horretarako jestioak egin arren.

Nafarroako artisten ordezkaritzan daudenen artean bi helaunaldi-talde bereiz daitezke: alde batetik helduak, hau da, Jose Maria Ascunce, Jose Ulibarrena eta Julio Martín-Caro; beste aldetik, berriz, belaunaldi berrikoak, hau da, Rafael Bartolozzi, Juan Jose Aquerreta eta Xabier Morrás. Horiek guztiek obra figuratiboa aurkezten dute, nork bere estiloarekin.

Julio Martín-Caroren margolanetan haren estiloaren bilakaera antzeman dezakegu. Kolorearen antolamendu geometriko eta lauaren ondoren keinuzko pintzelkada eta kolorearen erabilera librea etorriko dira.

Jose Ulibarrenaren buruek euskal fisonomia "tipikoak" irudikatzen dituzte eta patroi berarekin eginak dirudite.Pa isaiaren gala Jose Maria Ascuncek eta Xabier Morrásek erabiltzen dute, baina bakoitzak bere ikuspegitik. Ascuncek Nafarroako bi paisaia aurkezten dizkigu, tradiziozko teknikaz eta estiloaz eginak; Morrásek, berriz, paisaia hiritar garaikideak egiten ditu, teknika berrilzaileak erabiliz.

Giza irudiarekiko interesa ezaugarri bat da Juan Jose Aquerretaren obran. Gizonezko baten irudia aurkezten digu, forma lauak dituen espacio geometriko baten erdian kokatua.Ez da berdin gertatzen Bartolozziren obran, non figuraren tratamendua hestelakoa den, lauso eta ia antzemanezin ageri baita.

Aipamenak

Abstrakzioa : kanpoko errealitatea zuzenean imitatzen eta irudikatzen ez duen artea. Koloreak, marrak eta formak beren arte balko propioa dutelako ideian oinarritzen da.

Euskal Eskola : Jorge Oteizak eta Agustin Ibarrolak antolatutako kultura mugimendua. Helburu hauek ditu: arte adierazpenak mundu herritarrean egitera bultzatzea eta artea bertako kulturaren kontzientzia hartzeko tresna izan litekeela herritarrak kontzientziatzea. Euskal Eskolaren Mugimendua lau talderen inguruan egituratu zen: Gaur Gipuzkoan, Emen Bizkaian, Orain Araban eta Danok Nafarroan, nahiz eta azken hau eratu gabe gelditu.

Figurazioa : abstraktoaren bestaldean dagoen arteari ematen zaion izena. Kanpoko errealitatea imitatzen duen artea da.

Informalismoa : Ifar Ameriketako espresionismo abstraktoak Europan izandako korronte abstraktoak hereizteko erahiltzen den hitza. Informalistek konposizio arau finko guztiak arbuiatzen dituzte, helburutzat kolorezko zikinuneen, keinuen, grafismoen, marren eta abarren hitartez herek bulkadak libreki espresatzen dutela.

Errealismo soziala : kritika, salaketa eta protesta jarreren bidez gizarteko gertaera jakin bati buruzko lekukotza eskaintzen duen arte korrontea.