Julio Urkixo

Julio Urkixo eta Ibarra Deustun jaio zen 1871ko apirilaren 3an, jatorri karlistako familia baten barruan. Urkixo, gainera, Olazabalgo Tirso buruzagi karlistaren alaba Vicenta Olazabalekin ezkondu zen, eta horrek azaltzen du Carlos VII.a eta Jaime de Borbón eta Borbón-Parma erregegaiekiko hurbiltasun pertsonal eta politikoa. Donostian hil zen 1950eko urriaren 30ean.

Urkixok Zuzenbidea ikasi zuen Deustun, baina laster nabarmendu zuen hizkuntzalaritzarekiko interesa. Izan ere, greziera, alemana eta frantsesa ikasi zituen. Bitxia bada ere, volapükarekiko gogo bizia erakutsi zuen, eta hizkuntza artifizial horri buruz bi lan idatzi zituen: Konils Volapükik edo Cuentos Volapukistas. Hala ere, euskara izan zuen pasiorik handiena; hizkuntza hori irakurtzen eta ulertzen zuen, baina ez zuen hitz egiten. Horretan lagundu zuten bai bere irakasle Aita Aranak, bai Resurrección María de Azkuek.

Euskararekiko interesa agerian geratu zen hainbat esparru, harreman eta argitalpenetan. Urkixok Revista Internacional de los Estudios Vascos aldizkaria sortu zuen, 1908an Euskaltzaleen Biltzarreko buru ere izan zen, eta beste euskaltzale batzuekin batera Euskalerriaren alde sortu zuen 1911n. Eusko Ikaskuntzaren Elkartean parte hartu zuen 1918an, eta presidenteordea ere izan zen. Urtebete geroago Euskaltzaindia ere sortu zuen, Azkuerekin, Kanpionekin eta Eleizalderekin batera. Era berean, Espainiako Errege Akademiako kide izan zen eskualdeetako hizkuntzen atalean.

Bibliofilo amorratua, Urkixok edozein hizkuntzatan idatzitako baina euskararekin zerikusia duten liburu baliotsu asko bildu, berreskuratu eta gorde zituen bere bizitza osoan zehar. Gainera, Louis Lucien Bonaparte printzea bezalako hizkuntzalari garrantzitsuekin korrespondentzia mantendu zuen. Beste batzuek egindako lana berreskuratzeaz gain, Urkixok bere arrastoa utzi zuen euskal bibliografiari eta hizkuntzalaritzari buruzko ekarpen ugarirekin hainbat aldizkari literario eta zientifikotan (El Correo de Guipúzcoa, Euskal-Erria, El Pueblo Vasco edo La Gaceta del Norte, besteak beste). Liluratzen zuen gai bati buruz ere idatzi zuen, paremiologiaz (atsotitzen azterketa). Los refranes vascos de Sanguis liburuaren itzulpena eta Los refranes y sentencias de 1596 azterketa konparatiboa argitaratu zituen. Bere lanik garrantzitsuenetako bat 1925ean argitaratu zen: Un juicio sujeto a revisión: Menéndez Pelayo y los Caballeritos de Azcoitia.

Hizkuntza eta kultura esparrutik harago, Urkixok hainbat kargu politiko izan zituen. Ideia kontserbadorekoa, Karlos VII.a erregegai karlista lagundu zuen Europan eta atzerrian zehar egindako hainbat bidaiatan. Gipuzkoako Alderdi Karlistako diputatua izan zen 1903an eta 1931n (Espainiako Bigarren Errepublikako lehen hauteskunde orokorrak). Gerra Zibila piztu zenean, Euskal Herritik ihes egin behar izan zuen. Donostiara itzuli zen Euskal Herria matxinatuen kontrolpean geratu zenean. Gerran zehar, Urkixok jarduera akademikoetan parte hartzen jarraitu zuen, hala nola 1937an Espainiako Institutua sortu zenean. Gerra amaituta, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea berpiztu zuen, José María de Areilzarekin batera. Egan aldizkaria ere sortu zuen (1948), gerra osteko lehenengo euskarazko argitalpenetako bat.