Julio Urkixo
Idazlearen funtsa, bere bizitza euskal hizkuntza eta literaturako lanik aipagarrienetako batzuk berreskuratzen eman zuen idazle, bibliofilo eta euskaltzalea. 11.600 dokumentuk baino gehiagok osatzen dute funtsa, eta horien artean monografiak nabarmentzen dira; hala ere, eskuizkribuak, liburuxkak, aldizkako argitalpenak eta beste dokumentu batzuk daude.


Fitxa teknikoa
- Signatura: J.U.
- Muturreko datak: 1521 - 2001
- Deskribapen fisikoa: 9.000 monografia baino gehiago, 1.600 eskuizkribu eta aldizkako argitalpenen 300 goiburu, baita material grafiko ugari eta partiturak ere.
- Aipamena: Julio Urkixo Funtsa. Koldo Mitxelena Kulturuneko Liburutegia-Gipuzkoako. Foru Aldundia.
- Sarbide baldintzak: Eskaera aldez aurretik egin behar da, KMK Liburutegiko Erreserba Gelan (kmliburutegia@gipuzkoa.eus) edo online. Baliteke dokumentu batzuk eskuragarri ez egotea, datu pertsonalak dituztelako.
- Erreprodukzio baldintzak: Erreprodukzio eskaerak kmliburutegia@gipuzkoa.eus helbidera zuzendu beharko dira, edo online bidez egin. Eskatzaileak izango du kopiak erabiltzeko ardura, indarrean dagoen legeriaren arabera.
Julio Urkixo eta Ibarra Deustun jaio zen 1871ko apirilaren 3an, jatorri karlistako familia baten barruan. Urkixo, gainera, Olazabalgo Tirso buruzagi karlistaren alaba Vicenta Olazabalekin ezkondu zen, eta horrek azaltzen du Carlos VII.a eta Jaime de Borbón eta Borbón-Parma erregegaiekiko hurbiltasun pertsonal eta politikoa. Donostian hil zen 1950eko urriaren 30ean.
Urkixok Zuzenbidea ikasi zuen Deustun, baina laster nabarmendu zuen hizkuntzalaritzarekiko interesa. Izan ere, greziera, alemana eta frantsesa ikasi zituen. Bitxia bada ere, volapükarekiko gogo bizia erakutsi zuen, eta hizkuntza artifizial horri buruz bi lan idatzi zituen: Konils Volapükik edo Cuentos Volapukistas. Hala ere, euskara izan zuen pasiorik handiena; hizkuntza hori irakurtzen eta ulertzen zuen, baina ez zuen hitz egiten. Horretan lagundu zuten bai bere irakasle Aita Aranak, bai Resurrección María de Azkuek.
Euskararekiko interesa agerian geratu zen hainbat esparru, harreman eta argitalpenetan. Urkixok Revista Internacional de los Estudios Vascos aldizkaria sortu zuen, 1908an Euskaltzaleen Biltzarreko buru ere izan zen, eta beste euskaltzale batzuekin batera Euskalerriaren alde sortu zuen 1911n. Eusko Ikaskuntzaren Elkartean parte hartu zuen 1918an, eta presidenteordea ere izan zen. Urtebete geroago Euskaltzaindia ere sortu zuen, Azkuerekin, Kanpionekin eta Eleizalderekin batera. Era berean, Espainiako Errege Akademiako kide izan zen eskualdeetako hizkuntzen atalean.
Bibliofilo amorratua, Urkixok edozein hizkuntzatan idatzitako baina euskararekin zerikusia duten liburu baliotsu asko bildu, berreskuratu eta gorde zituen bere bizitza osoan zehar. Gainera, Louis Lucien Bonaparte printzea bezalako hizkuntzalari garrantzitsuekin korrespondentzia mantendu zuen. Beste batzuek egindako lana berreskuratzeaz gain, Urkixok bere arrastoa utzi zuen euskal bibliografiari eta hizkuntzalaritzari buruzko ekarpen ugarirekin hainbat aldizkari literario eta zientifikotan (El Correo de Guipúzcoa, Euskal-Erria, El Pueblo Vasco edo La Gaceta del Norte, besteak beste). Liluratzen zuen gai bati buruz ere idatzi zuen, paremiologiaz (atsotitzen azterketa). Los refranes vascos de Sanguis liburuaren itzulpena eta Los refranes y sentencias de 1596 azterketa konparatiboa argitaratu zituen. Bere lanik garrantzitsuenetako bat 1925ean argitaratu zen: Un juicio sujeto a revisión: Menéndez Pelayo y los Caballeritos de Azcoitia.
Hizkuntza eta kultura esparrutik harago, Urkixok hainbat kargu politiko izan zituen. Ideia kontserbadorekoa, Karlos VII.a erregegai karlista lagundu zuen Europan eta atzerrian zehar egindako hainbat bidaiatan. Gipuzkoako Alderdi Karlistako diputatua izan zen 1903an eta 1931n (Espainiako Bigarren Errepublikako lehen hauteskunde orokorrak). Gerra Zibila piztu zenean, Euskal Herritik ihes egin behar izan zuen. Donostiara itzuli zen Euskal Herria matxinatuen kontrolpean geratu zenean. Gerran zehar, Urkixok jarduera akademikoetan parte hartzen jarraitu zuen, hala nola 1937an Espainiako Institutua sortu zenean. Gerra amaituta, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea berpiztu zuen, José María de Areilzarekin batera. Egan aldizkaria ere sortu zuen (1948), gerra osteko lehenengo euskarazko argitalpenetako bat.
Funtsaren aurkezpena
Julio Urkixoren funtsak 11.600 dokumentu baino gehiago ditu. Nabarmentzekoak dira hainbat gairi buruzko monografia ugari eta hizkuntza desberdinetan egindakoak (gaztelania, euskara eta frantsesa nagusi diren arren, volapük, hungariera, aramera edo esperanto hizkuntzetan idatzitako monografiak ere badaude). Urkixok bildutako liburuek kronologia zabala hartzen dute: 40 liburu baino gehiago XVI. mendean argitaratu ziren, eta ia 250 XVII. eta XIX. mendeen artean.
Aldizkako argitalpen ugari ere badaude, 1738tik aurrera argitaratutako 300 goiburu baino gehiago. Escualdun laborarien adiskidea: egunaria edo almanaca, Semanario pintoresco español, Diario de San Sebastián: periódico de noticias, Zeitschrift für Romanische Philologie edo Euskal-Erria: revista vascongada, dira aurki ditzakegun argitalpenetako batzuk.
Era berean, Urkixok argazki, mapa eta plano ugari bildu zituen bere bizitzan zehar: pertsona ospetsuen argazkiak, gertaeren argazkiak, argazki-mapak edo, adibidez, Louis-Lucien Bonaparteren Carte des sept provinces basques, montrant la délimitation actuelle de l'euscara et sa division en dialectes, sous-dialectes et variétés.
Beste informazio osagarria
Ezagutu Julio Urkixoren bizitzari eta obrari buruzko informazio gehiago.
-
Julio Urquijo. Auñamendi Eusko Entziklopedia
Euskal idazle eta bibliofiloaren biografia Estornes Lasa familiak sortutako entziklopedian.
-
Julio Urkixo. Bidegileak
Bilboko historialari eta bibliografoari eskainitako Bidegileak bildumaren alea. Bidegileak 1987an sortu zen, eta euskara defendatzen eta sustatzen aitzindari diren pertsonen bizitza eta lana jasotzen ditu.
-
RIEV, Revista Internacional de Estudios Vascos
RIEVerako sarbidea, Julio Urkixok 1907an sortutako aldizkaria. Eusko Ikaskuntzaren organo bihurtu zen 1922an, eta Urkixo izan zen zuzendaria 1936ra arte. Sei hilean behin egiten da, eta hainbat diziplinatako ideia, joera eta teoria zientifikoak biltzeko eta aurrez aurre jartzeko lekua izan nahi du.
-
Julio Urkixo Euskal Filologiako mintegia
Donostian sortu zen 1953an, Julio Urkixoren liburutegiaren babesean, euskararen arloko ikerketa eta ikerketa filologikoa erraztu eta suspertzeko asmoz.
-
Julio Urkixo. Historiaren Errege Akademia
Idazlearen biografia Historiaren Errege Akademian.
-
Julio Urkixo. datos.BNE.es
Julio Urkixo datuen atarian. Espainiako Liburutegi Nazionalaren BNE.
-
Julio Urkixo. Portal PARES
Julio Urkixoren funtsak Espainiako Artxiboen Atarian.