Mende bateko artea Gipuzkoako Foru Aldunkiko Fondoetan

1993/11/5 - 1994/1/2

Komisarioa: K6 Kultur Gestioa
Artistak:

Bonifacio Alfonso, Vicente Ameztoy, José Ramón Amondarain, José Ramón Anda, Carlos Añibarro, Juan José Aquerreta, Miren Arenzana, Amable Arias, Javier Arocena, Alberto Arrue, Ramiro Arrue, Aurelio Arteta, Txomin Badiola, Néstor Basterretxea, Aurora Bengoechea, Julio Beobide, Angel Cabanas, Marta Cárdenas, Gonzalo Chillida, José Díaz Bueno, Juan de Echevarría, Adrián Ferreño, Menchu Gal, Clara Gangutia, Alejandro Garmendia, Juan Luis Goenaga, José Gracenea, Anselmo Guinea, Prudencio Irazabal, Pello Irazu, Alejandrino Irureta, María Paz Jimenez, Jesús Mari Lazkano, Nicolás de Lekuona, Eduardo López, Ascensio Martiarena, Remigio Mendiburu, Gaspar Montes Iturrioz, Juan Luis Moraza, Lucio Muñoz, Andrés Nagel, Jorge Oteiza, Darío de Regoyos, Jesús Dick Rekalde, Rafael Ruíz Balerdi, Elías Salaverría, Carlos Sanz, José Antonio Sistiaga, Alejandro Tapia,Julián deTellaeche, José Mª de Ucelay, Ricardo Ugarte, Darío Urzay, Daniel Vázquez Díaz, Darío Villalba, Ramón de Zubiaurre, Valentín de Zubiaurre, Ignacio Zuloaga, José Miguel Zumalabe, José Luís Zumeta, Ramón Zurriarain.

Testuak:

Maya Agiriano, Francisco Calvo Serraller, Javier Gonzalez de Durana, Adelina Moya, Pilar Mur, Ana Olaizola, Xabier Saenz de Gorbea, Francisco Javier San Martín, Ricardo Toja, Francisco Javier Usabiaga.


Muntaia:
 

Prentsa oharra:



Koldo Mitxelena Kulturuneko Erakusketa Aretoaren inauguraketa dela eta, Gipuzkoako Foru Aldundiak urtetan zehar eskuratu dituen arte fondoen aukeraketa bat aurkeztuko du.

Erakusketa hau osatzen duten lau zatiek, Euskal Herriko arteak, nahiz Gipuzkoara mugatzen den gehienbat, mendearen hasieratik egundaino bizi izan duen egoeraren berri ematen digute.

Bertara beren lanak ekarri dituzten artistak eta lan horiek islatzen dituzten arte joera desberdinak aztertuz, gure Arte Ondarearen zati bat ezagutu ahal izango dugu.

Nortasun ezaugarriak

XIX. mendearen bukaera aldera Euskadin izandako berpizkunde ekonomikoak gizarte industrialaren eta hiritarraren sorrera bultzatu zuen, jarrera liberal eta aurrerakoi batez.

Herri garapen honek kultura ere garatzea ekarri zuen, baita arte merkatu oparo bat agertzea ere.

XX. mendearen hasieran, kultur iharduera ugari burutu ziren: Euskal Artisten Elkartea sortu da, arte modernoko erakusketak antolatuz; nazioarteko arte erakusketak egin dira; Bilboko Arte Ederren Museoa eratu da; Donostiako Artista Berrien Lehiaketa sortu da; euskal arteari buruzko argitalpenak ugaritu dira; artistak atzerrian hezi dira, e.a.

Tradiziozko generoekin bat, hots, paisaia, bodegoia eta erretratua, pintura ohiturazalea edo herriko bitxikeriak iruditaratzen dituena ageri da, baserri giroa eta herri ohiturak goratuz eta Euskal Herriko ohizko pertsonaiak idealizatuz: baserritarrak, marinelak, arrantzaleak, e.a. Sail honetan Alejandrino Irureta, Angel Cabanas Oteiza, Julián de Tellaeche, Ramón eta Valentín de Zubiaurre, Alberto Arrue eta Anselmo Guinea lanak sar ditzakegu. Kanpoaldeko irudi ohiturazaleak eta Euskal Herriko eguneroko bizitzaren zenbait alderdi iruditaratzen dituztelarik, beren pertsonaiak eta iharduerak agertuz.

Euskal Herrian konta ahala ageri den genero historiko eta erlijiosoa, Elías Salaverría, Ignacio Zuloaga, Juan de Echevarría eta Ascensio Martiarena egileen pinturek dakarkigute. Irudietan agertzen diren pertsonaien psikologia harrapatzen saiatzen diren erretratuak dira. Lehenengo biek estilo klasiko eta akademikoago hatez egiten dure; Echevarría eta Martiarenak berriz, joera postinpresionisten eraginpean.

Julio Beobide eskulturaren errealismoak atinaren egoera eta gogoa islatzen du zurean landutako irudi orbaingabeen bitartez.Darío de Regoyosek, inpresionismoak eraginda, kolorearen ikuspegi pertsonal baten bake-irudizko paisaia bat agertzen digu.

Berrikuntza

30. hamarkada, gerra zibilak eten zuena, funtsezkoa izan zen haren ondorengo artearen garapenerako. Gerraurrean ospea lortua zuten gizonek ematen diote hasiera bizitza artistikoari, eta beraiek dira, hain zuzen ere, XX. mendearen hasieran jaiotako artisten belaunaldiaren zubi egin zutenak.

Euskal artearen eta Europako abangoardia historikoen artean harreman bat finkatzen da eta joera berriak sortzen, beranduagoko hamarkadetan eragin nabarmena izanik. Bizkaian eta Gipuzkoan arte elkarteak sortu ziren 1945 eta 1948 urteetan, hurrenez hurren; euskal artistek Biurteko Hispanoamerikarretan parte hartu zuten; Arantzazuko basilikarako pintura eta eskultura lehiaketetarako deia luzatu zen; berriro ere, artista ugarik Europa aldera jo zuten.

Sail honen barne dauden artisten artetik, euskal gaiekin jarraitu arren, bitxikeriak irudikatzea aldebat utzi zutenak aipatuko genituzke: Daniel Vázquez Diaz, Gaspar Montes Iturrioz, Aurelio Arteta, Jose Miguel Zumalabe eta Ramiro Arrue egileek eragin post-inpresionisten pean egiten dute argi eta garbi. José Díaz Bueno errea1ismorik benetakoenera mugatzen da euskal gazte baten fisonomia iruditaratzeko.

Nicolas de Lekuona, surrealismoak eraginda, ez-erreala eta irudimenezkoa den mundu bat erakusten diguten 4 obratan azaltzen zaigu.

Jose Maria Ucelayren erretratuak, oso berea duen estilo batez, errealitatearen ikuspegi ez-natural bat eskaintzen digo, Menchu Galen erretratuan ikus daitekeen pintzelkada espresionista horretatik aldenduz.

Hutsunearen muina bereganatzeagatik Jorge Oteizak duen kezka hori artistaren hiru obratan ageri da: hasi forma geometriko eta naturalez hustutako egurrezko minotauroaren buru horretatik, ondoren bolumen kubikoa etorriko litzateke, zeinetan masa erdibitu eta bere zatiak zabaltzen baititu hasierako neurriak apurtu gabe, eta kuboaren desokupazioa espazialeraino iritsi arte.

Erantzun indibidualak

50 eta 60 hamarkada bitartean, euskal artista gazte kopuru handi bat atzerrira joan zen, batez ere Parisa, eta bertan informalismoa ezagutu zuten "Cobra" taldearen eta artista abstrakto amerikarren bidez. Itzuliiakoan, Euskal Eskolako taldeak sortu ziren (Gaur, Emen, Orain eta Danok).

Sail honetan ageri diren obrak, gehienbat, 70. eta 80. hamarkada bitartekoak dira, eta aurreko urteetan hasitako esperientzia indibidualen emaitza dira.Carlos Añibarroren obrak, itxuraz erabat espresionista den arren, ez du izaera figuratibo horí galdu.

Joera informalistaren eragina izan duten artisten artean, Mari Paz Jiménez dugu aintzindari, bere obretan materia nagusi izanik, Jose Antonio Sistiagak eta Rafael Ruiz Balerdik keinuzko informalismoan dihardute, koadroaren azalera betetzen duten marrak senak agindu bezela eta automatikoki eginez. Amable Ariasek, poetikoagoa izaki, txingoteak edo grafiak sartzen ditu bere lanetan. Bonifacio Alonsok espresionismo abstraktoa lantzen du, bere obrak pertsonaia bitxiez josiz- Gonzalo Txillidak eta Lucio Muñozek, barnekoia bata eta espresionista bestea, paisaiarekiko erreferentziak dituzten obrak dakarzkigute.

Prudencio Irazabalek, geometria zorrotz bat erabiliz, azaleren eta beren ehunen azterketara mugatzen du bere lana: leunak, zimurrak, dizdiratsuak, opakoak, metalikoak, e,a.

Beste obra batzuk ahstrakzio eta figurazioaren arrean daude:elementu geometrikoen eta formarik gabeko sorkuntzen bidez Carlos Sanzek egin ohi duen konposizio espresionista eta Darío Villalbaren collagea, bertan espresionismo abstraktoaren eragina eta xehetasun figuratiboak nabarmentzen direlarik. Marta Cárdenasek, kolorea helmugatzat joz, naturaren ulerketa pertsonal bat eskaintzen digu.

Artista guztiek ez zuten abstrakzioaren bidea urratu. Eta irizpide hauen alde azaldutakoren bat, gerora figuraziora itzuli da ostera. Artista figuratiboen artean era guztietako planteamenduekin egin dezakegu topo: Jose Luis Zumeta, Aurora Bengoechea eta Juan Luis Goenagaren espresionísmoa, lehenengo biek garbi atzeman ditzakegun irudi eta objetuak erabiliz, eta azkenekoaren obran aldiz, ia ikustezinak, materíak duen tratamendu horregatik; Vicente Ameztoy eta Ramón Zuriarrainen obretako eragin surrealista, non naturak funtsezko eginkizun bat betetzen duen.

Paisaiaren gaiak irtenbide plastiko desberdinak eskaintzen ditu: Clara Gangutiaren eta Jesús María Lazkanoren obrak, errealitate objetiboa gaindituz, errealismo amerikarretatik hurbil daude; denboraren joana eta eragina erakusten duen paisaia dakarkigu Adrián Ferreñok; Alejandro Tapiak eta José Graceneak, enborrek eta hostoek osatutako lehen plano batetik abiatuz, basoaren trinkotasunean sarrarazten gaituzte forntrn eta koloreen bitartez.

Juan José Aquerreta eta Javier Arocenaren obrek gizakía dute gaitzat, baina lehendabizikoak, bere "Apolo ingravido"an keinua eta pintzelkadaren arrastoa baztertzen duen bitartean, higarrenak gorputz gris hatzuk osatutako multzo batez antolatzen du bere konposizioa kolorezko zertzelada arin batzuez.

Sail honetako eskultura planteamendu aski desberdinetan ageri da: Remigio Mendibururen egurrezko forma organikoak erabat aurkajartzen zaizkie Nestor Basterretxea forma geometrikoei. Ricardo Ugarte, konstruktibismoaren eta Oteizaren eraginpean, hutsunea eransten dio bere konposizio modular kubikoari. Andrés Nagelek eskultura koloreztatua aurkezten digu. Ekintza burutzen den plano desberdinek bolumena ematen diote erliebe mitologiko eta espresionista horri. Jose Ramon Andak objektuen, altzarien.., eguneroko bizitzan sartzera bultzatzen gaitu, beren testuingurutik baztertuz eta eskultura-objektu bihurtuz.

Arte mintzaira berriak

Euskal artistengan ere antzeman daitezke nazioarte mailan gauzatu diren arte-mugimendu guzti horiek. Integrazio hau informazioaren berehalakotasunari esker errezagoa izan zen.Arte iharduera mugikortu egiten da: Arte Ederretako Eskola graduatu asko sartzen dira merkatuan, museoek arte gaztearekiko kezka agertzen dute, instituzio publiko nahiz pribatuek lehiaketa eta beketarako deialdia luzatu eta erakusketak antolatzen dituzte. Ekimen guzti hauek, artista gazteei heziketa bat jaso eta beren lanak ezagutarazteko aukera ematen diete. Sail honetan azken hamarkadako obrak erakusten dira, proposamen estetikoen aniztasuna eta pluraltasuna izanik beren ezaugarri nagusiak. Nahiz pinturan espresio mintzaira desberdinak aldi batera agertzen diren, eskulturaren egoera bereziki aberatsa da esperientziei dagokienean.

Darío Urzayk zeharo abstraktoa den obra aurkezten du: pintzelkada garden batez egindako keinu baten errepikapena.Eduardo Lópezek, era askotako oroitzapen-irudiak erabiliz, bere bizitzako pasarteei buruzko xehetasunak eta informazioa eskaintzen dizkigu. Alejandro Garmendiak, paisaiek osatutako irudietan bilatzen du bere lanen pizgarria, eta hauetan kalitate desberdineko materialak sartzen ditu; Jose Ramón Amondarainen obra pintura eta eskulturaren artean dago,eta ikuspegi desberdinak eskaintzen ditu, ikusleak hura aztertzeko aukeratzen duen lekuaren arabera.

Pello Irazu eta Txomin Badiolaren eskulturek eragin minimala erakusten dute argi eta garbi beren eraikuntza geometrikoetan, baina lehenak kolorea sartzen duen bitartean, bigarrenean irekiera blokeatuetan eta espazio itxi horietan ez dagoen gízakiaren presentzia igar daiteke.Dick Rekalderen obra maketa itxurapean ageri da, eta bizitzeko leku baten irudimenezko ikuskera eskaintzen du.

Juan Luis Morazaren instalakuntzan kontzeptuak zarpa handia du, eta emakumearen gorputza gaitzat harturik, mito eta erlijioari buruzko gogoeta eta interpretazio gisa aurkezten zaigu.

Miren Arenzanak, material modernoak eta kolore biziak erabiliz, etorkizun kutsuko altzarietako bat izan zitekeen objetu bat aurkezten digo.