Angelu ahurra

​​​​​​​Otsailean kaleratuko du Balea Zuria argitaletxeak Homeroren Odisea, Matías Múgicak osorik eta neurtitzetan euskaratua. 

Hemen dituzue, aurrerapen gisa, Odisearen lehen ahapaldiak.

 

Mila amarruko gizona, Musa, konta zadazu,
munduan ibili zena luzaro lekuz leku,
Troiako hiri santua zuenean urratu.
Gizon askoren hiriak ezagutu zituen,
haien ohiturak ikasi, bai eta bihotzean
asko neke ere sufritu pontoaren gainean,
lehian zebilela bere bizitza salbatzeko
eta lagunak etxera onik eramateko.
Ezin, nahi izanagatik, salbatu izan zituen:
Beren erruz galdu ziren, ero tristeak, zeren
Hiperion Eguzkiren behiak jan baitzituzten,
bai eta hark ere, orduan, itzul-eguna kendu.
Hori, partez behintzat, Musa, guri ere kontatu.

Ordurako etxean ziren jadaneko besteak,
heriotzaren lezetik salbatu ziren denak,
gerra eta itsasotik bizirik atereak.
Ulises, berriz, bakarra, bere etxea ta andrea
ikusteko luzetsia, andre ninfa Kalipso,
jainkosen jainkosak zeukan bere harpean preso,
esperantzaz hura, noizbait, senarra izateko.
Urteak joan ta etorri, iritsi zen eguna
Ulises etxeratzeko jainkoek haritua
Itakara, eta etxean izan arren, ez zuen
han ere lanik faltako. Hortaz, jainko guztiak
urrikaltzen zitzaizkion; ez Poseidon, ordea,
ez baitzitzaion atertu harenganako herra
Ulises iritsi arte, noizbait, bere lurrera.

Bertsoekin batera, Joannes Jauregik Homeroren Odiseari Berrian eskainitako hiru artikuluak:

https://www.berria.eus/kultura/homerok-ez-du-bolizko-dorrerik-i_2133037_102.html

https://www.berria.eus/kultura/epika-edo-western-bat-antzinako-grezian-ii_2133482_102.html

https://www.berria.eus/kultura/gizon-konplikatu-bat-eta-iii_2133840_102.html

 

Veneziak Istanbul gogorarazten dit instintiboki,
jauregi berak itsasoaren ondoan,
ezerezean galtzen diren ilunabar gorriak.
D'Annunzio fanatismo futuristaz zebilen zaldiz,
zenbat pasio hegazkinengatik eta legionarioen bandengatik,
zer trikimailu egiten dizkio naturak gizakiari?
Eman pakete bat Camel iragazi gabe eta Minerva pospolo batzuk,
eta irratiko erreportaje batek dio aurrelari bat erasoan ari dela
penalti-area bertikalizatuz…
Mutilak, ez jolastu ospitaleetatik gertu maizegi.
Sokratesek sarritan hitz egiten zuen maitasunaren pozez,
eta bihotza ia ikasleen bularrean agertzen zen,
hainbeste, gorputza ere eskaini baitzioten:
abuztuaren erdialdeko suteak.
Eta nerabezaro urteak bataioz beteak,
eta komunioak sakristian: Ave Maria.
Behin lagunekin ari ginen kartetan,  
eta gorbatak erabiltzen ziren festetan
arrazoi estetiko eta sozialengatik;
emakumeek postaz aukeratzen zituzten senarrak.
Etika historiaren biktima inkontzientea da:
atzo bi lagun ikusi nituen elkar besarkatzen
periferiako zinema-areto batean…
Eta buruan darabilt zeinen azkar aldatzen den morala:
garai batean kristauak hil zituzten,
eta gero, azken hauek, sorginen aitzakian, paganoak akabatu zituzten.
Ave Maria.
Eta etorkizuneko eguzkiak lurrean distiratzen jarrai dezan
egin dieziogun lekua beste gerra bati.

 

Letraren egileak: Franco Battiato / Giusto Pio

 

 

 

 

1927an jaio zen Oiartzunen Juan Mari Lekuona, eta gaur bezalako egun batez (abenduak 5) hil zen 2005ean. Lehenbiziko poema liburua, Mindura gaur, 1966an argitaratu zuen, eta 1972an Muga beroak (Gero) izeneko bilduman sartu zuen beste bi libururekin batera. Lehena 1966 arteko antologia bat, Lizardi, Lauaxeta eta gerra aurreko olerkarien eraginez ondua; bigarrena, Mindura gaur, gizarte gaiekin lotuagoa. 1979an Ilargiaren eskolan (Erein) plazaratu zuen. 1991koa da Mimodramak eta ikonoak (Erein), euskal arimaren interpretazio estetiko-poetikoa dena, Jose Migel Barandiaranen eta Jorge Oteizaren eragin nabariaz. 1996an EHUk bere lan poetikoa bildu zuen Ibilaldia. Itinerario izenburuko liburuan.

​​​​​​​

2000. urtean Susa argitaletxeak XX. mendeko poesia kaierak bildumako ale bat eskaini zion. Hona kaieraz arduratu zen Koldo Izagirrek hitzaurrearen sarreran dioena Lekuonaren poetikaz:

"Juan Mari Lekuonaren bigarren poema liburuari eginiko hitzaurrean, gizakiak inguruarekin dituen harreman bihurrien muin dramatikotik sortutako azterketa dardartsu eta probisionala baizik ez dela poesia, dio Xabier Letek. Definizio hori betean dagokio Lekuonaren lanari, eta irudi luke liburu hark berak sorrarazia dela, poeta honek azalaz barnagokoa kantatu izan duelako beti, eta bere obraren lehen zatia ia mende erdiko euskal poesiaren erakusgarri delako. Urrats askoren bilduma zen, izan ere, Muga beroak hura: lizardismoan hasitakoak sozial-errealismoaren eragina ukan zuen, existentzialismoak kutsatu zigun gero... baina ez ziren, haatik, noraezean eginiko ibiliak. Sortzaile kontentagaitza estiloan, Lekuonak aitortua du ez dela idazteari lotzen «luma berritu zaiola nabaritzen ez duen bitartean». Egia da, testua obra estetiko konplitua bezala aurkeztu izan digu beti. Bere poemak, eta baita liburuak ere, sistema koherenteak dira, perfekzio batean eskaintzen zaizkigu. Horregatik ez da Juan Mari Lekuona epigono izan inoiz, ibili den eremuetan. Edonoizko fasetakoak direla, inkonfundibleak ez ezik balio absolutuko poemak ditugu bereak".

Hemen dituzue irakurgai Lekuonaren hiru poema:

 

Errota zahar

 

                                                 ...Ez da gehiago zuregan errotarriaren hotsik entzungo
                                                                                                     (Apok. 18,22)

 

         

Errota zahar maitea

uraren ertzean.

Uraren ertzean ta

basati beltzean:

Negar egiten duzu

alea txetzean.

Ni ere triste nabil

zutaz oroitzean.

 

Zotin sekua dagi

errotarriak.

Itzalitako izar-distirak

dira niretzat zure begiak.

 

Izar eder bat dago

hor goiko lepoan.

Errota zaharra, berriz,

erreka zokoan.

Berebiziko pena

badaukat barruan:

Ezin gintezke bizi

elkarren ondoan.

 

Bizitza-legea

nahi dut onartu.

Horrela beharra

koraiaz hartu.

Berez dihoana

zertan behartu?

Nigan, ordea,

ez nauzu fio;

nire ahalmenak ez du balio.

Sentitzen badut

berriz haren kanta

(errotaren tranka)

barne-minduraz nagoke berriro...

Errotaren oihuz

maluraz nauzute.

Zigor hau nirekin

izango dut beti

hiltzen naizen arte!

 

 

 

Ile-adats 2

 

Katea hautsiak zintzilik: hori ziruditen

trentza askatuen eraztun etenek:

arrain lehorren urbide,

arrosa moztuen espetxe,

zaldi-maldiko amets zankolatuak,

fantasia azkarrak,

kilima elektrikoak.

Soro betearen eurizko aihenak

garondora hedaturik zeuden

—zaldi gazteen zain, zezen oldartuen zain—,

dilindan.

 

Energia dator haien buruetara;

eta hazten doa andereñoen adatsa.

Marruma ere bazen ileen usmo-hotsa;

gaueko zaunka,

txori-gerezitan deiadar,

soin biribilen azkartzaile den hegal kilkirra.

Hor dugu munduaren kolorea;

hor genbilzke ezpata xumeen aurrean uzkur;

hor egin diezaiokegu besteren bihotzari

begi itsuzko soa;

hor, hain zuzen, lasto zerratuen plegu artetik.

Bertan jaso daitezke

jaio gabeko urruma etzanak;

eta marraztu ditzakegu

maitasunaren abstraktu koloredunak.

 

Eztitasunezko zirkuluak hauteman daitezke;

apatx isilak ere bai;

eta arima etzanei sorturiko azkonak;

eta lo gozoan dauden pinudi lainotsuak.

Bazuten bizitzaren dardararik,

berak zirenez

ametsaren, misterioaren eta meteoritoen

irudiera.

Berak zirenez —deseinuaren eitez izan ere—

estilizaturiko eskulturen marrazdura barratuak;

usategietako sare zerratuak.

Eta poetaren kanta datorkit gogora:

«Iluna suz marka dezagun;

eta gurekin ditzagula

babesa eta beroa eta hasperena.

Hona gu gauean isilpekoak entzuten,

agertarazten, bakardadetik askatzen»...

 

Eta behe-laino arras erorietan

barruraino sartzen zaigu

argiaren iluna eta lur hilaren magnetismoa.

Gauari osturiko liraren hariak dira;

oihanean apurtzen diren izarren brintzak;

kristaletan jotzen duten zain-kolpeak;

gurdi xixtu-jolearen arreo musikaduna...

 

Han-hartan, ontzi koloretien kulunka lotuek

kai bildua dute;

eta belazapi zurixkek

—soinez soin hanpatuek—

iragartzen digute ur handien sekretua.

Enarak kokatu ziren han,

udazken abiadan,

kurriloek zuzenez zuzen igarotako

zeru altuan.

 

Baina bienbitartean,

badago negarrik ateetan,

badago zotinik ezkaratzeetan,

badago pobrerik

paradisuko arbolapean.

 

Gauak, ordea, eginarazten digu pobreei

eguzki kalpartsuaren amets doratua,

guztizko energia baten desiretan,

susmo artean sortu eta hazi diren

adats beroen harrera amultsuan.

 

Ilargi

 

Sirenen eraztuna itsasgizonen pentsamentuan.

Leihoko albakak lagun mina du

maitaleentzat atontzen duten isilpekoan.

Aldiz, basoko piztiek ongiletzat

daukate, gau-ehizeko jainkosa zuria.

 

Amandre jakituna, almanakaren druida.

Zuhaitzen ezoa —eta sehaska ere bai—

mugiarazten duen noria. Lurreko

izerdi ororen maria bizia, eta errai-

etako fruituen aingeru argiegilea.

 

Tragedia hitsak aurkeztu ditu

marmol zurizko antzeslekuan. Zipresen

mintzakide da bakardadean. Eta antzina

eremu berde zitezkeen errautsetatik, gaur

aurpegi zurbila darakutsa, ispilu lodi-

tik isladatuz iraganaren oroitzapena.

 

Jarleku biribila emakumearen oinazpian.

Eta uholde itsua odolaren antaparan.

Lo-belarra eho du ilargi berriaren

errotak, olatu jauzkarien zoramenerako.

 

 

 

  

1909an jaio zen Monemvasia-n Yannis Ritsos, eta 1990eko azaroaren 11n hil, duela hogeita hamalau urte. Greziako poeta moderno handienen artean kokatzen du kritikak. Alderdi komunistako kide, arazoak izan zituen bere lanak kaleratzeko, eta kartzelaldiak bizi izan zituen. Nabarmena da Ritsosen obran gorabehera makur horien eragina, hala esplizituki, auzi politikoak agertzen direlako, nola, zentsura ekidin nahian, errepresio garaietan bide poetiko kriptikoagoak hartu zituelako. Obra oparoa ondu zuen Ritsosek, eta hainbat poesia-genero landu zituen: lirika, bakarrizketa dramatikoak, poema epikoak... Garai hartako hainbat kanturen letrek haren hitzak daramatzate. 

2018an kaleratu zuen MPK bildumak hari eskainitako ale bat, Joannes Jauregik itzulia. Ale hartatik hartuak dira jarraian datozen poemak:    

 

 

Gutxi gorabehera

Gauza solteak daramatza eskuetan —harri bat,

teila hautsi bat, bi pospolo erre,

bestaldeko hormako iltze herdoildua,

leihotik sartu den hostoa, tantak

loreontzi ureztatutik ihesi, lasto hura

haizeak zure adatseraino ekarria—. Hartu ditu,

eta han, patioan, zuhaitz bat osatu du, gutxi gorabehera.

“Gutxi gorabehera” horretan datza poesia. Ikusten?

 

Bigarren etorrera

Badatoz gauean, lerro urrun batean, erailak;

ingurura begiratu dute; giltzak probatu dituzte; atea ireki dute;

etxean sartu dira; itzalean bilatu dute; ez dute ezer aurkitu.

Ohe azpian zaude. Ohe hura

gainean etzateko zen, eta orain

bizkarrean daramazu. Eta errezelen atzean

altxatu da leihoaren itzal gurutziltzatua.

Hilek jada ez dakite, inondik ere, zergatik hil ziren.

 

Gaua

Eukalipto altua, ilargi zabala goian.

Izar bat uretan dardarka.

Zerua zuri, zilarrezko.

Harriak, goiko haitz biluzak bezalakoak.

Ur-azalean, arrainaren jauziak

entzuten dira: bi, hiru.

Umezurtz handi eta geldiak —zoriontasuna.

​​​​​

Egiazko eskuak

Arrasti batez, azalpenik eman gabe alde egin zuen (agian

eraman egin zuten), sukaldeko mahaian utzita

artilezko eskularruak, bi esku moztu bezalakoak,

odolik gabeak, kexarik gabeak, bareak, edo are,

haren eskuak bezalakoxeak, pixka bat puztuak, pazientzia

antzinako baten aire epelaz beteak. Han,

artilezko hatz laxoen artean,

ogi kozkorren bat jartzen zuen lantzean behin, loreren bat,

edo etxeko ardoaren basokada bat, lasai jakinik

eskularruak behintzat ezin direla bilurtu.

 

Euriaren orduan

Kometa zahar urratuak lokarrietatik zintzilik daude

zuhaitz biluzietan, eta telegrafoaren kordek

kirrinka egiten dute haizean. Bat-batean,

euria indartsu erori da, eta fruta saltzaile gazteak

aterki beltz handi bat ireki du fruta-gurdiaren gainean

laranjak babesteko. Lehia hori,

laranja urrekaren eta aterki beltzaren artekoa,

euriaren zaratari gehitu zaio, eta aberatsagoa da

munduaren edertasun ilun eta esplikaezina.